De verschrikkelijke waarheid van mijn opa
Nu ik terugdenk aan die dag, ver in het verleden, staat het kippenvel nog altijd op mijn armen. De hitte, de kerk, het wachten buiten het kamp. Mijn opa, uren op zijn knieën in die oude machtige kerk. Mijn grootouders op vakantie naar Polen, en ik mocht mee. Heerlijk! Maar in plaats van vrolijk en luchtig was de sfeer somber en drukkend.
''Oma, het komt toch niet door mij, door wat ik tegen opa zei?''
''Nee jongen, het is iets voor opa zelf.''
''Ik vind het hier niet leuk als opa verdrietig is oma.''
''Ik ook niet jongen, maar hij draait wel weer bij.''
Ze streek met haar hand door mijn haar en zuchtte diep: ''Het leven geeft littekens jongen, maar jij bent nog een kind, ik wil niet dat jij verdrietig bent. ''
''Toch ga ik volgend jaar liever weer naar Frankrijk oma, ik vind het helemaal niet leuk hier.''
De dag daarvoor had opa verteld over Edward (Eddy) Hamel. Eddy was een Amerikaan geboren in New York (1902). Hij emigreerde naar Nederland en was voetballer bij Amsterdam Football Club (AFC) en daarna negen seizoenen Ajax (1922-1930). Hij was een goede rechtsbuiten, zei opa, een van de betere spelers in het team. Opa kende hem, want hij woonde op de Amstelkade, twee straten verder dan opa. Later werd Eddy ook trainer, eerst van Alcmaria Victrix en later van HEDW in Amsterdam. Opa sprak Hamel na zijn carrière regelmatig en ze gingen zelfs bij elkaar op de koffie. Hamel was populair in zijn tijd als voetballer, zeker onder de grote joodse aanhang van Ajax, en men noemde hem liefkozend Belhamel.
In 1940 brak WOII uit. Eddy had een probleem. Hij was een Jood. Opa zei dat Eddy er ook uitzag als een klassieke Jood. Een volle zwarte haardos en vooral een rechte, flinke en dus echte Joodse neus. In 1941 werden alle Joodse leden van Ajax geroyeerd en ook Hamel werd oneervol ontslagen bij zijn club. Hamel kwam in 1942 vast te zitten in kamp Westerbork, samen met zijn vrouw en twee kinderen. In januari 1943 wordt zijn gezin op transport gezet naar Polen. Hamel wordt tewerkgesteld in kamp Birkenau, zijn vrouw en hun tweeling van vier jaar oud gaan direct naar de gaskamers. Enkele maanden later is de dag van de grote selectie in Birkenau. Bij Hamel wordt een mondabces vastgesteld. Hij wordt doorgetransporteerd naar Auschwitz. Op 30 april 1943 sterft Eddy Hamel, omdat hij Jood was. Opa vertelde het langzaam. Ik was er stil van.
Hitler was stout hé opa?
''Ja.''
U had Eddy wel willen helpen hé opa?
"Ja'', zijn antwoord is als een naar adem snakkende kreun.
''Kon Eddy zich niet bij u verstoppen opa, net als de onderduikers uit mijn boek, dan hadden de Duitsers hem niet kunnen pakken, toch opa?''
Een lange stilte volgt waarin slechts het suizen van de wind te horen is. Opa kijkt in de verte, oma veegt de tranen uit haar ogen. Ik voel mij erg slecht, waarom moet ik ook altijd zoveel vragen. ''Opa, ik zal niets meer vragen, goed?'' Ik kan mij niet herinneren dat opa die dag nog iets gezegd heeft. De volgende dag zat hij daar in die kerk, hij bleef maar bidden terwijl oma en ik achterin geduldig wachtten.
Na uren staat opa eindelijk op. Stijf loopt hij door het gangpad naar ons toe en eindelijk verlaten we de donkere kerk.
''Opa!? Oma wil niet zeggen waar de hemel is.''
''Nietwaar'', klinkt mijn oma fel, ''maar jij vraagt iedereen het hemd van het lijf.''
''Ik weet ook niet waar de hemel is jongen'', de stem van opa is zacht.
''Hoe weet oma dan dat God in de hemel is?''
''Dat staat geschreven in Gods Woord.''
''Wisten die schrijvers dan wel waar de hemel is?''
''Je vraagt veel jongen, opa is ook maar een mens, opa weet ook niet alles en toch gelooft opa. En opa is toch niet gek?''
Dat is waar dacht ik, opa is zeker niet gek, die kan zelf zijn sigaren rollen en met één vinger in zijn mond allerlei liedjes fluiten. Nee, opa is niet gek, misschien geloof ik toch ook in God.
Jaren later heeft opa verteld hoe Eddy aan hem kwam vragen of hij bij hem kon onderduiken. Dat hij Eddy geen onderdak durfde te geven omdat hij toen al vier kinderen had en hem weg moest wegsturen. Ik zei nog dat hij er niets aan kon doen maar ik weet dat hij zijn hele leven met een loden last heeft rondgelopen. Hij voelde zich een verrader en een slechte vriend, slechts bij God vond hij enige rust. Eddy Hamel en zijn gezin verteld ons het verhaal van de vele Joodse voetballeden uit ons land die dood hebben gevonde in WOII. Hun verhalen getuigen niet alleen van de verschrikkelijke waarheid van de Holocaust maar ook van de apathische en slappe houding van een groot deel van onze bevolking, ook in de voetbalwereld. Later heb ik die dag in Polennog proberen te verwoorden in een gedicht.
''Die grove handen, de vingers strak ineen;
de tranen, de knieën op het kille steen.
Die prevelende lippen, zijn ruwe baard;
de ogen gesloten, zijn trekken bezwaard.
Die eenzame bidder, die machtige kerk;
de rug gebogen, de schouders breed en sterk.
Oh God, wat is er gebeurd, wat heeft hij gedaan;
uren verstrijken, de avond breekt aan.
Dan recht het lijf, eindelijk, hij gaat staan;
zijn oog weer rustig, zijn tred voldaan.
De Almachtige heeft gesproken;
geen bliksem gezien, geen donder gehoord, maar de last is gebroken.
De 'Eeuwige kiest hogere wegen;
Mijn God, geef ook mij Uw zegen.
