In de schaduw van voetbaltempels, miljardenballen en megalomane overnames leven er clubs in de marge. Waar de liefhebber nog het hof gemaakt wordt met historie, karakter en oprechte romantiek. Voor de rubriek Cultclubs leest Voetbalzone voor uit de sprookjesboeken van de voetbalbibliotheek. In deze editie: Bahia, de 'meest progressieve club van Brazilië' die door het WK in 2014 plots een nieuw stadion toegewezen kreeg.
Door Kevin van Buuren
Met een door olie bevlekt shirt lopen de spelers van het Braziliaanse Bahia op 22 oktober 2019 het veld op. Tegenstander Ceará zal hen daar uiteindelijk met 1-2 verslaan. De strijd die Bahia die dag voert overstijgt het voetbal echter. Sinds 30 augustus wordt de Noordoostelijke kustlijn van de voetbalnatie geteisterd door de grootste natuurramp ooit: een onbekende olievlek strekt zich uit over stranden en delen van de Atlantische Oceaan die onder Braziliaanse jurisdictie vallen. Het nieuws en president Jair Bolsonaro, die door natuurorganisaties en inheemse volken dit betreffende jaar ook al 'een grote bedreiging voor het Amazoneregenwoud' werd genoemd, besteden er volgens Esporte Club Bahia te weinig aandacht aan. Dus besluit de club een statement te maken.
Het politieke statement is een nieuwe stap in het progressieve beleid van de club. Voorzitter Guilherme Bellintani legt in 2019 aan the Guardian uit hoe de club de afgelopen decennia werd geregeerd 'door drie families en persoonlijkheden'. "Allemaal hadden ze dezelfde eigenschappen: ondemocratisch en populistisch. Ze maakten veel schulden met korte projecten." Het dieptepunt is wanneer Bahia in 2006 en 2007 in de derde divisie moet spelen vanwege financieel en sportief wanbeleid, maar de fans zijn er al eerder klaar mee. In de jaren 90 richten zij de Democracia Tricolor op. De organisatie verdedigt volgens het officiële Twitter-account 'de democratie, transparantie en professionaliteit' van EC Bahia. "In 2013 is de strijd eindelijk gewonnen", vertelt Bellintani.
De voetbalvereniging wordt overgenomen en op democratische wijze 'heropgericht'. Seizoenkaarthouders krijgen eindelijk de kans om zelf op een voorzitter te stemmen. Vervolgens wordt de club steeds progressiever. Tijdens Black Conciousness Month weergeeft het tenue namen van twintig historische zwarte leiders van Brazilië. In een video spreekt Bahia zich uit voor de grensscheiding van inheemse volkeren. Daarnaast spreken ze zich actief uit voor LHBTQ-rechten en de behandeling van vrouwen in stadions. Het is echter niet slechts links gedachtegoed dat de club uitdraagt. Op Moederdag gaan spelers het veld op met posters van vermiste kinderen en op Vaderdag voorziet Bahia in gratis ouderschapstesten. Ook de ticketprijzen zijn, gelegen in het armste gebied van Brazilië, historisch laag. Daarmee laat de volksclub een heel ander geluid horen dan in het door de rechtse Bolsonaro geregeerde land.
De ander
Daarmee verandert er in de gelijknamige deelstaat Bahia zelf niet veel. Zowel anders zijn, als een gemarginaliseerde groep representeren is alledaags voor de plaatselijke bevolking. In de hoofdstad Salvador aan de Oostkust overheersen de Afrikaanse wortels, waardoor de cultuur van de mensen in Bahia veelal afwijkt van de rest van Brazilië. De staat werd in de jaren zeventig veelvuldig aangeduid als 'Zwart Rome'. Mede door het oude stadscentrum van Salvador, gelegen boven op een stijle heuvel. Deze Cidade Alta werd in 1985 opgenomen in de UNESCO Werelderfgoedlijst. Ondanks de schuine blik van de rest van het land, is het juist die beschavingskenmerken die Brazilië veel hebben gebracht op voetbalgebied. Toen de Braziliaans-Schotse Charles Miller het spelletje naar Brazilië bracht in 1894, kwam tegelijkertijd de samba-dansstijl op in het land. De vrolijke muziek en losse heupen, afkomstig van West-Afrikaanse slaven, had vooral veel invloed op de staat Bahia. En vanuit daar verspreidde het zich naar het plekken als Rio de Janeiro en São Paulo.
In die tijd zoekt Brazilië naar een eigen identiteit in de Britse sport. Die is namelijk in handen van witte elite, maar een groot deel van de bevolking in Brazilië is niet wit en niet rijk. Uiteindelijk koppelt het land de sport, tevens als stil protest tegen de elite, aan een nationale identiteit van samba en capoeira. "Ginga is het woord", legt dansleraar Fernanda Sampaio uit aan Independent Coach Education. "Hoe je je lichaam balanceert is de sleutel tot samba, en ook de hoofreden dat dribbelen ons zo makkelijk afgaat. Kinderen leren hier beide dingen, voetbal en samba, dus de bewegingen raken verstrengeld."
Uiteindelijk wordt op 1 januari 1931 Esporte Clube Bahia opgericht, onder de slogan 'Nascido para vencer': geboren om te winnen. Leden van de lokale tennisclub en atletiekvereniging vergaderen vantevoren over hoe zij een voetbalclub beginnen. Hun clubs besluiten eerder namelijk de voetbalafdeling op te heffen, maar het spel blijft geliefd. In maart 1931 speelt en wint Bahia zijn eerste staatstoernooi: Torneio início do Estadual. Daarnaast levert ook de eerste Campeonato Baiano de eindwinst op. Deze staatscompetitie wordt ver voordat de nationale competitie van Brazilië vorm krijgt in 1959 gespeeld. De traditie bestaat echter vandaag de dag nog steeds: naast de reguliere, landelijke competitie speelt iedere club in één van de 27 verschillende staatskampioenschappen. Deze worden van januari tot en met mei tussen het reguliere seizoen door afgewerkt.
De tegenstand in die staatscompetitie is voor een van de populairste teams in de regio niet groots. Tot aan de oprichting van de Brasileiro Série A in 1959 wint Bahia de Campeonato Baiano zestien keer. Ook in het debuutjaar van de Série A wordt die prijs gepakt, al valt die in het niet met de hoofdprijs: Bahia wint de eerste editie van het landskampioenschap. Uiteindelijk wint de club de belangrijkste titel van het land nog een keer in 1988. Het seizoen daarop volgt ook de beste prestatie ooit in de Copa Libertadores, waar Bahia de kwartfinale bereikt. Het staatskampioenschap wordt tot op heden liefst 49 keer gewonnen. Ook de topscorer aller tijden van de vereniging maakt de eerste landstitel nog net mee. Carlos Domingues Viana, die tussen 1946 en 1959 het aantal van 233 goals bereikt in 378 wedstrijden, snoept in zijn laatste voetbaljaar nog mee van het nationale succes. "Een meester in het positioneren en een dodelijke kopbal", omschrijft de club hem op de website.
Creatief onderscheiden
Buiten de twee landstitels lukt het Bahia zelden om zich sportief te onderscheiden, met als dieptepunten de degradatie naar de Série B in 2003 en verdere afgang naar de Série C in 2007. Pas in 2010 keerde de volksclub terug naar de hoogste Braziliaanse divisie. Sinds de democratische revolutie in 2013 is er veel veranderd. Zes jaar daarna bericht the Guardian dat de inkomsten verdubbeld zijn, de schulden daalden en het aantal leden steeg van 14.000 naar 45.000. Hierin spelen de lage ticketprijzen een belangrijke rol. Die prijzen zijn ook hetzelfde gebleven toen de club in 2014 een nieuw stadion kreeg. Voor het WK in Brazilië werd Arena Fonte Nova gebouwd, waar liefst 55.000 toeschouwers in passen. "Mensen dachten dat we daarna de FIFA-geest zouden houden hier", zegt voorzitter Bellintani, "maar kaartjes en eten hoeven niet duur te zijn. We hebben liever een stadion vol met goedkope plekken, dan één hele dure plek bezet."
Het nieuwe Fonte Nova volgt daarmee het oude Estádio Fonte Nova op, waar de club sinds 1951 in speelde. Dat stortte in 2007 in, toen ook de voetbalclub sportief instortte. Nu klinkt er met een nieuwe identiteit, nieuw stadion en dito trainingscomplex weer toekomstmuziek in Salvador. En in december 2022 werd die hoop nog eens versterkt. Het steenrijke City Football Group, eveneens eigenaar van Manchester City, voegt Bahia dan toe aan het repertoire. Volgens Maurício, Braziliaans journalist van the Athletic, komt de investering op een baanbrekend moment. "Met meerdere investeringen in Brazilië en de mogelijkheid om de competitie te commercialiseren, zoals de Premier League." Het is echter aan Bahia zelf om met het grote geld achter zich de unieke identiteit niet te laten bevlekken.