"De spelers uit Oost-Duitsland komen er nog bij. Ik denk dat de Duitse ploeg nu jarenlang onoverwinnelijk zal blijven en dat spijt mij voor de rest van de wereld." Bondscoach Franz Beckenbauer was na het door West-Duitsland gewonnen WK van 1990 optimistisch over de toekomst van de voetbalploeg van een verenigd Duitsland. De voorspelling van Der Kaiser kwam echter niet uit: die Mannschaft bleek niet onverslaanbaar en het Oost-Duitse voetbal zakte na de val van de Berlijnse Muur weg in een diep moeras. En daar lijkt men maar niet uit te komen.

Door Gijs Freriks

Toni Kroos
Beckenbauer had gehoopt dat de twee voetballanden zich na de verzoening van 1990 zouden verenigen tot één voetbalmachine, maar het niveauverschil bleek moeilijk overbrugbaar. Duitsland won enkel nog het EK van 1996 en het WK van 2014 en deed dat voornamelijk met spelers uit de voormalige Bondsrepubliek Duitsland (BRD). Slechts af en toe haalde een speler uit de voormalige Duitse Democratische Republiek (DDR) de wereldtop en werd die ook van grote waarde voor zijn land, bijvoorbeeld Matthias Sammer, Michael Ballack en Toni Kroos. Ook de huidige selectie van bondscoach Joachim Löw is een zogeheten West-Team, want Kroos is de enige Ossi.

Ten tijde van de tweedeling van Duitsland namen veertien ploegen het tegen elkaar op in de Oost-Duitse Oberliga en van die teams speelt niemand meer op het eerste of tweede niveau. Dynamo Dresden komt uit in de 2. Liga, zes ploegen spelen in de 3. Liga en de overige veertien teams vertoeven in lagere regionen. Tekenend voor de staat van het Oost-Duitse voetbal, meent Hans-Georg Moldenhauer: "Geen enkele Oberligist speelt hoger dan de 2. Liga, dus je hoeft je niet af te vragen hoe het met het voetbal in het oosten gesteld is", zei de ex-voorzitter van de Oost-Duitse bond DFV onlangs in een interview met FOCUS.

Aasgieren
De Frankfurter Allgemeine schreef in november 2014 dat slechts 17 van de 274 Duitse profs in de Bundesliga uit de voormalige DDR komen, maar hoe is deze ondervertegenwoordiging van Ossis mogelijk? Hoe laat het kwaliteitsverschil tussen het voetbal in oost en west zich precies verklaren? Volgens Eduard Geyer, de laatste bondscoach van de DDR en ex-trainer van onder meer Dynamo Dresden, zijn de Aasgeier voor een groot deel verantwoordelijk voor de 'vernietiging' van het Oost-Duitse voetbal. Hij doelt daarmee in de documentaire Ost-Fußball im Ausverkauf op trainers, zaakwaarnemers en clubdirecteuren die transfers van oost naar west faciliteerden.

Na de val van De Muur in 1989 en de samenvoeging van de competities vertrokken immers de meeste topspelers uit de DDR. Andreas Thom was de eerste. Reiner Calmund, toenmalig voorzitter van Bayer Leverkusen, wist na de Mauerfall niet hoe snel hij moest toeslaan: "Twee dagen later reisde ik af naar Berlijn. Om snel aan de contactgegevens van Thom te komen, stuurde ik de verzorger van de A-junioren als fotograaf naar de WK-kwalificatiewedstrijd tussen Oostenrijk en de DDR. Hij regelde een afspraak met Thom en een dag na de wedstrijd zaten we om de tafel. In het daaropvolgende weekeinde waren de contracten getekend", zei Calmund in 2014 in een interview op de Bundesliga-website.

"Ons netwerk in de DDR was niet heel goed, maar vooral omdat we toch geen spelers konden en mochten halen. We wisten uiteraard wel hoe goed Thom was, hij was in 1989 Voetballer van het Jaar geworden in de DDR. We hadden hem ook in de Europese duels met Werder Bremen aan het werk gezien. Doordat we zo snel waren, konden we zijn transfer zonder hectiek en concurrentie van andere clubs afronden. Een maand later maakten we melding van de historische transfer." De transfer van Thom veroorzaakte een vliegwieleffect: binnen vijf jaar vertrokken 115 DDR-voetballers naar het westen. Zo tekende de veel scorende spits Ulf Kirsten eveneens bij Bayer en gingen Sammer en Thomas Doll naar VfB Stuttgart en Hamburger SV. Meer en meer sleutelspelers zochten hun heil in west. "Tot op de dag van vandaag zijn de Ostvereine niet hersteld van dit bloedverlies", concludeerde ZEIT ONLINE in juli 2015.

Jeugdvoetbal
Niet alleen gearriveerde voetballers, maar ook talenten vertrokken naar de klassevijand; zij meldden zich massaal aan bij Talentschmieden im Westen, onder wie Kroos en Marcel Schmelzer. Laatstgenoemde vertelde eens dat hij nooit zo goed zou zijn geworden als hij bij FC Magdeburg was gebleven omdat de trainingsfaciliteiten aldaar in het niet vallen bij die van de clubs in west. Bovendien, zo weet Stefan Brandenburger, hadden veel clubs geen voltijdtrainers en stonden er niet eens fitness- en conditietrainers onder contract. Ook de infrastructuur was minder, aldus de hoofdscout van VfL Wolfsburg. Brandenburgers Wolfsburg is een van de clubs die Oost-Duitse talenten verwelkomde in zijn opleiding.

"Bij een grote club hoef ik mij in de winter geen zorgen te maken over een besneeuwd veld. Ik kan dan gewoon de veldverwarming aandoen. Kleinere clubs wijken uit naar hallen of gaan gewoon trainen en passen de training dan niet aan op de ondergrond", aldus Brandenburger. Al met al is, zo stelt hij, het niveauverschil tussen oost en west dus 'logisch te verklaren'. Geyer sluit zich bij Brandenburger aan; de voormalig DDR-bondscoach beschouwt voormalig Bayer Leverkusen-voorzitter Calmund zogezegd als een van de 'aasgieren' die het voetbal in het oosten om zeep heeft geholpen. Toch moet ook Geyer erkennen dat niet alleen deze spelerstransfers een rol hebben gespeeld in het verval van het Oost-Duitse voetbal.

Staatssteun
Er zijn meer oorzaken; zo gaf Geyer in april 2016 in de Lausitzer Runschau toe dat de oostclubs nooit een doordacht financieel plan hebben gehad, niet wisten hoe ze zelf het hoofd boven water moesten houden. "We hadden onze toekomst in de Wendezeit heel anders voorgesteld. Dynamo Dresden en Hansa Rostock hebben de Bundesliga nog wel gehaald, maar er zijn veel charlatans uit het westen geweest die onze clubs financieel geünieerd hebben. Een andere waarheid is dat de clubs zelf veel fouten hebben gemaakt." De clubs in oost waren genoodzaakt om zichzelf zien op te houden, om sponsoren te vinden in het geïndustrialiseerde oosten. Want vóór de hereniging werden zij vooral gesteund door staat en industrie en konden zij bovendien op meer televisiegeld rekenen.

VEB Carl Zeiss, fabrikant van optische en elektronische apparatuur, sponsorde Jena, Lokomotive Leipzig kon op de steun rekenen van de nationale spoorwegmaatschappij, de kas van Magdeburg werd gespekt door werktuigfabriek Ernst Thälmann en de Dynamo-clubs werden gesponsord door de geheime dienst Stasi. De Rundfunk blikte in juni 2012 terug op het verdwijnen van de Oberliga: "De clubs kregen opeens grote vragen voorgelegd: hoe kon men deze omniverenigingen en staatsgefinancierde sportclubs omwentelen in economisch zelfstandige clubs? En: hoe kon men het DDR-voetbal soepel laten integreren in een al bestaand spel- en clubsysteem? En: hoe kon het jeugdvoetbal worden gered?" Dat allemaal viel niet mee. "De DDR-clubs beschikten niet over de financiële middelen om het westen bij te houden", zei voetbalhistoricus Hanns Leske. ZEIT concludeerde: "Het oosten had het westen nodig, niet omgekeerd."

Een van de clubs die in het slop raakte, was Jena. FCC belandde in de vierde divisie en een inzamelingsactie van de supporters behoedde Jena in 2004 van een faillissement. Carl Zeiss Jena speelt momenteel in de 3.Liga en gaat zondag op bezoek bij Magdeburg; een ouderwetse 'DDR-derby'. Er zijn al 16.500 kaarten verkocht en verwacht wordt dat er in de MDCC-Arena, waarin plek is voor bijna 26.000 toeschouwers, zeker 20.000 mensen zullen zitten. Het duel zal de supporters doen terugdenken aan die goede oude tijd waarin de clubs uit de DDR nog in de hoogste afdeling meedraaiden én waarin zij een aantal hoogepunten kenden. De DDR nam in 1974 deel aan het WK en boekte door een doelpunt van Jürgen Sparwasser een 1-0 zege op nota bene West-Duitsland. In 1976 haalde de DDR de gouden medaille voor het voetbal in Montréal en in 1974 won Magdeburg de Europacup voor bekerwinnaars.

RB Leipzig
Het niveau van het voetbal in de DDR was, kortom, goed, zo benadrukte verslaggever Thomas Schwarz in december 2010 in een documentaire van Andere Tijden Sport: "Ik heb als verslaggever in de jaren zeventig heel veel voetbalwedstrijden in de DDR gezien. En ik moet zeggen dat het niveau toen heel erg hoog was. Spelers uit de DDR hadden net zo goed kunnen meedraaien in de Europese top, bij clubs als Real Madrid, AC Milan of Ajax." Die tijd is voorbij, hoewel er één oosterse club is die momenteel wél kan wedijveren met Europese grootmachten: RasenBallsport Leipzig. Die club werd in 2009 opgericht, nam de licentie over van SSV Markranstädt en debuteerde vorig seizoen in de Bundesliga. Leipzig werd tweede en plaatste zich voor de groepsfase van de Champions League.

RB Leipzig dankt zijn succes vooral aan het geld van oprichter en sponsor Red Bull en dat is een doorn in het oog van veel supporters die waarde hechten aan de aloude voetbalcultuur- en tradities. RB Leipzig staat dan ook bekend als de meest gehate club van Duitsland. "Ik respecteer de prestaties van RB en ben ook een paar keer in het stadion geweest, maar het project is niet mijn kopje thee. Voor het voetbal in het oosten is iedere eersteklasser goed en belangrijk, maar ik had er liever een ander team uit het oosten zien staan", klaagde oud-aanvaller Ulf Kirsten eens in een interview met LVZ. Kirsten is lang niet de enige die er zo over denkt, maar men probeert er ook het positieve van in te zien.

"Het succes van RB zou een aanmoediging kunnen zijn voor traditieclubs als Hallescher FC en FC Magdeburg", zei Hermann Winkler, de voorzitter van de Fußball-Verbandes van deelstaat Saksen, in november 2016: "RB heeft geld gecombineerd met een uitstekende toekomstvisie en daar profiteren alle oosterse en Saksische clubs in de toekomst uiteindelijk van." Voormalig DDR-bondscoach Geyer sloot zich daarbij aan, vlak voor de promotie van Die Roten Bullen in mei 2016: "RB Leipzig heeft goed werk geleverd. Hun personeelsbestand is niet zo groot, maar men onderscheidt zich wel. Vergeet niet: ook met veel geld kun je fouten maken, maar Leipzig heeft zich altijd gehouden aan de regelgeving van de DFB en heeft verantwoorde beslissingen genomen."

"Als ze het goed doen, kunnen ze veel toeschouwers trekken, misschien ook uit andere regio's als Dresden. De mensen daar willen immers ook wel een keer clubs als Borussia Dortmund, Borussia Mönchengladbach en Bayern München van dichtbij aan het werk zien. Mensen zullen zich de vraag stellen: moeten we misschien toch maar een keer naar Leipzig gaan? Ja, dan zou dat slecht kunnen zijn voor andere clubs, maar aan de andere kant zou een club als Dynamo Dresden met het achterland en de fanatieke achterban ook gewoon een vol stadion moeten kunnen krijgen. Het is niet óf óf", aldus Geyer. En Matthias Sammer: "Een paar traditieclubs morren om RB, maar dat vind ik onterecht. Kijk naar Lokomotive en Chemie Leipzig: die clubs hadden na de Wende de krachten moeten bundelen, hadden de handen ineen moeten slaan. Dat deden zij niet en RB Leipzig is de lachende derde."

Doodssteek
De voormalig sportief directeur van Bayern München erkent dat de eenwording van Duitsland in ieder geval voor even de Todesstoß is geweest voor het voetbal in het oosten, maar plaatste in 2010 in Der Tagesspiegel wel een kanttekening: "Clubs als 1. FC Union Berlin, Energie Cottbus en Erzgebirge Auge hebben als club nog altijd dezelfde potentie als in 1990. Dat zij, maar ook ploegen als Hansa Rostock en Dynamo Dresden, nu zo laag spelen, heeft twintig jaar later echt niets meer met de Wiedervereinigung te maken." Aankomende dinsdag wordt voor de 27e keer de Duitse eenheid gevierd. Ook nu zijn de verschillen nog groot, maar Oost en West groeien onmiskenbaar naar elkaar toe.

Inmiddels is wel duidelijk dat dat laatste niet echt opgaat voor het voetbal. Franz Beckenbauer had gehoopt dat het Oost-Duitse voetbal het West-Duitse kon versterken, zo vertelde hij na het WK van 1990, maar daar lijkt vooralsnog weinig van terecht te zijn gekomen. "Het westen is het oosten ver vooruit, heel simpel", zo concludeerde voormalig Bayer Leverkusen-preses Calmund al eens. Wie vandaag de dag 'DDR-voetbal' wil zien, moet zich richten op de 3. Liga, waarin clubs uitkomen als FC Magdeburg en Carl Zeiss Jena. Komende zondag, om 14.00 uur, staan die twee ploegen zoals eerder vermeld tegenover elkaar. Het contrast met die succesvollere club uit de 'DDR', RB Leipzig, is groot: die ploeg kwam dinsdag in de Champions League uit tegen Besiktas en neemt het zondag op tegen 1. FC Köln.