'Ik ben sceptisch over de toekomst van Ajax, wij hebben geen invloed meer'
De revolutie van Cruijff begon in september 2010 met een column in De Telegraaf. De oud-voetballer zag Ajax afglijden op de Europese voetballadder en sprak zijn ergernis uit over het vertoonde spel. Een halfjaar later publiceerde Cruijff een rapport over Ajax: de jeugdopleiding was ondermaats en het bestuur wist niets van voetbal. Er moest verandering komen en uiteindelijk kwam er een actieve rol voor Cruijff. "Ik kan me de eerste keer dat ik hem ontmoette nog herinneren. Ik vroeg hem waar zijn trainingsoefeningen waren", vertelt Jongkind. "Ik zal zijn gezicht nooit vergeten. Hij staarde me aan en vroeg: 'Oefeningen? Wat wil je weten? Ik observeer, doe en reflecteer.' Dus stelde je hem vragen. Wij moesten het altijd opschrijven, want Johan had nooit aantekeningen. Het zat allemaal in zijn hoofd."
Jongkind spreekt namens zichzelf en namens Jonk. Hij was zelf als hoofd talentontwikkeling verantwoordelijk voor de implementatie van het plan-Cruijff. Jonk zat namens de jeugdopleiding in het Technisch Hart en was techniektrainer en een van de jeugdtrainers in de bovenbouw van de opleiding. "Wim en ik waren als magneten. We werden een hecht duo. We ontwikkelden ideeën over de individuele benadering en coaching van jonge spelers", weet Jongkind nog. "We zagen jeugdtrainers die wedstrijden ten koste van alles wilden winnen. We schreven dingen op en kwamen met een plan om individuele spelers beter bij te staan. Dat lieten we aan onze bazen zien bij Ajax, maar die hadden daar niet zoveel interesse in. Integendeel. Ze vonden dat we dit niet moesten doen. Dit is Ajax. Dit is gevaarlijk."
Het verzet had volgens Jongkind een politieke lading. "Verandering is gevaarlijk", legt hij uit. "Op dat moment had iedereen een baan. Maar zodra je dingen gaat veranderen en de resultaten vallen tegen, dan is iemand verantwoordelijk en kun je je baan verliezen. Dat is het eerste obstakel. Het andere probleem is dat mensen de concepten niet begrijpen. Ze geven aan dat het een teamsport is, niet een individuele." Bij het opstellen van de plannen stelden Jonk en Jongkind 'de centrale vragen'. "Wat is onze filosofie? Wat is ons doel? Wat is onze speelstijl?", somt Jongkind op. "We wilden ervoor zorgen dat onze spelers aantrekkelijk voetbal konden spelen. Maar wat houdt dat in? Ook dat moet je definiëren met bepaalde kernprincipes."
De definities kwamen van Cruijff. "Wij schreven ze op. Er waren principes en wedstrijdtactieken. Hoe speel je met tien man? Hoe speel je tegen tien man? Hoe speel je tegen 4-4-2, of tegen een team dat de bus parkeert?", somt de talentontwikkelaar op. "Daarna bedachten we hoe je die vraagstukken kunt vertalen naar leeftijdscategorieën, zoals van tien tot twaalf jaar, dertien tot zestien en zeventien tot negentien. We wilden uiteindelijk elk jaar drie spelers voor het eerste elftal afleveren." Het doel was om één speelstijl door te voeren in de gehele jeugdopleiding. Jeugdtrainers mochten niet meer op hun 'eigen eiland' vertoeven. "Ze hadden natuurlijk wel een bepaald idee van Ajax, maar het waren allemaal takken van dezelfde boom. Het was het Ajax-DNA, maar er waren trainers die niet voetbalden zoals wij wilden."
Het probleem was dat sommige trainers te nadrukkelijk gericht waren op de resultaten. "Wij wilden niet dat de resultaten belangrijk waren. Er is slechts één team dat moet winnen en dat is het eerste elftal. Een jeugdwedstrijd is net als een training. Het is een middel om een doel te bereiken, het is niet het doel zelf." Een van de gevolgen van de plannen was dat getalenteerde verdedigers op het middenveld werden opgesteld. Het doel was om hun balcontrole in de kleine ruimte daarmee te verbeteren, zelfs als de wijzigingen resulteerden in meer tegendoelpunten en nederlagen. "Je hoort veel clubs en voetbalbonden daarover praten, maar het zijn slechts woorden. Je moet de daad bij het woord voegen. Het is enorm moeilijk om dat daadwerkelijk te doen. Maar dat is wat we hebben gedaan."
"Het logische gevolg daarvan is dat je als trainer niet verantwoordelijk bent voor één team, maar voor een groep spelers", vervolgt Jongkind. "Als je een trainer was van spelers onder tien jaar, dan werd je trainer van drie spelers van onder tien, twee spelers onder elf en vijf spelers van onder twaalf, etcetera. Je belangrijkste verantwoordelijkheid was dat deze spelers beter werden." Natuurlijk stonden trainers op zaterdag nog steeds langs de lijn tijdens een wedstrijd, zo benadrukt Jongkind, maar dat was niet hun belangrijkste verantwoordelijkheid. "We wilden hiermee de prikkel om te winnen wegnemen. De spelers wilden natuurlijk nog steeds winnen. Dat is logisch, en dat zit in het DNA van elke voetballer. Maar een trainer in een jeugdopleiding die ten koste van alles wil winnen? Dat is slecht."
Daarom koos Ajax ervoor om trainers te laten rouleren. Iedere acht weken werd een trainer verantwoordelijk voor een ander elftal: van de E'tjes naar de D'tjes, bijvoorbeeld. "Op die manier krijgen steeds meer trainers dezelfde spelers onder handen. Daardoor ontstond discussie over die spelers en hun kwaliteiten. Voorheen was het zo dat als een trainer zelf ooit spits was, hij alleen op een bepaalde manier naar een speler kon kijken. Een andere trainer ziet zo'n jongen weer anders. De ene trainer kan veel beter omgaan met gedragsproblemen dan de ander. Er ontstaan altijd situaties waarbij een trainer het niet op een speler heeft en hem niet genoeg aandacht geeft. Dat voorkom je door van trainers te wisselen. Brian Tevreden, die nu bij Reading zit, kon bijvoorbeeld altijd het potentieel en de achtergrond zien van spelers uit de slechtste buurten van Amsterdam. Andere trainers konden daar niet mee omgaan. Het kan dus dat die spelers het moeilijk hadden op het veld, maar dat ze onder Brian heel goed speelden."
Het moeilijkste gedeelte was de implementatie van de plannen. Jongkind geeft toe dat er daarbij fouten zijn gemaakt. De aanpak was te snel en de communicatie van de doelen te mager. "Vanaf 2013 verbeterden we die dingen, maar we hadden het van meet af aan moeten doen. Helaas hadden we hier geen ervaring mee. De inhoud van het plan was erg goed, dus dat was het probleem niet. De uitdaging zit altijd in de vraag of mensen erin mee wilden gaan en of ze de veranderingen aankonden. Als je niet wordt gesteund door de mensen bovenaan de ladder, en dat was altijd een probleem, dan is het moeilijk. Als mensen moeite hebben met verandering, kunnen ze naar je baas toegaan om te klagen. Als die baas niet honderd procent achter jou staat, dan gaan andere mensen ook klagen."
"Het voetbal van Frank de Boer was niet echt het voetbal van Johan Cruijff. Frank had zijn eigen ideeën. Het waren ideeën die in mijn optiek meer weg hadden van die van Louis van Gaal", vervolgt Jongkind. Hij merkte dat de grote plannen steeds meer genegeerd werden of met minder toewijding werden gevolgd dan hij en Jonk hadden. Het doek viel niet veel later. Cruijff had door zijn longkanker een groter gevecht voor de boeg. In december 2015 vertrok Jonk wegens 'onoverbrugbare verschillen', Cruijff nam eveneens afscheid en Jongkind volgde niet veel later. "Johan beschermde ons altijd. Maar vanaf het moment dat hij ziek werd, was het voor ons allemaal voorbij." Jongkind noemt het frustrerend dat het plan-Cruijff zijn beste tijd heeft gehad bij Ajax. "We zagen de mogelijkheden. We zagen de kwaliteit en het potentieel bij de A'tjes."
Volgens Jongkind leiden de plannen van Cruijff vaak tot sportief succes op de langere termijn. "Dat begon al in de jaren tachtig, toen hij de jeugdopleiding van Ajax naar zijn hand zette. Zeven jaar later wonnen ze de Champions League. Weinig mensen zien die patronen. Hij strijkt ergens neer, verandert de jeugdopleiding en vijf à tien jaar later volgt succes. Dat vind ik heel interessant. Het gebeurde bij Barcelona en Ajax haalde zelfs de finale van de Europa League met heel jonge spelers. Dat is geen toeval. Peter Bosz hanteerde een aantal van de principes van Cruijff, zoals de vijfsecondenregel en de wens om diep te spelen in plaats van breed. Het resultaat is dat een team met 17-jarigen grote Europese teams met 25-jarigen kan verslaan. Dat komt deels door het werk dat is verricht. Maar ik ben toch een beetje sceptisch over de toekomst. Afgezien van de spelers die ons benaderen voor advies, hebben we geen invloed meer bij Ajax. Dat is voorbij."
