Vanaf 2025 gaat het jeugdvoetbal in Vlaanderen op de schop. Met een nieuwe manier van jeugdteams indelen proberen de Nederlands sprekende Belgen een hele bijzondere ongelijkheid in het voetbal te tackelen. Voetbalzone legt uit wat het geboortemaandeffect is en waarom dit enorme ongelijke kansen voor jeugdspelers in de hand werkt.
Door Jan Hoeksema
Tussen 2006 en 2009 loopt er een bijzonder fenomeen rond in de jeugdopleiding van Anderlecht. In die jaren wordt het Brusselse paars-wit gedragen door een speler die wel twee of drie koppen groter is dan zijn teamgenoten en tegenstanders. Hoe vaak ouders van de tegenpartij wel niet vragen wat deze reus in hemelsnaam in dit team doet. Gelukkig heeft de reus' moeder altijd het geboortecertificaat van haar zoon mee: hij komt écht uit hetzelfde geboortejaar als de andere 21 spelers.
Op jonge leeftijd is Romelu Lukaku steevast een halve armlengte langer dan sommigen van zijn tegenstanders. Dit leverde bijzondere duels op, die vanzelfsprekend bijna altijd werden gewonnen door de toekomstig topscorer aller tijden van België. Lukaku is als jeugdspeler een van de grote uitblinkers bij Anderlecht. Niet omdat hij technisch en tactisch zoveel beter is dan de andere pupillen, maar omdat hij door zijn fysiek simpelweg niet te houden is. Hoewel een jonge Lukaku een extreem voorbeeld vormt, is hij illustratief voor hoe belangrijk de fysieke verschillen kunnen zijn binnen één voetballichting.
Oneerlijke kansen
Belangrijk is de fysieke staat van een jeugdspeler zonder meer. Doordat een speler die lichamelijk verder ontwikkeld is dan zijn tegenstander de meeste van zijn duels wint, lijkt deze speler al snel beter dan zijn leeftijdsgenoten. Voor jeugdtrainers en -scouts is het vaak moeilijk om vaardigheid te onderscheiden van fysiek. De sterkere of snellere jeugdspelers worden dan ook sneller opgemerkt door scouts.
Een belangrijke factor in de fysieke staat van een speler, zeker vroeg in de voetbalcarrière, is de leeftijd. Een jeugdexponent die een jaartje ouder is dan zijn teamgenoot, kan lichamelijk al een flinke voorsprong hebben opgebouwd. De ene elfjarige is bijvoorbeeld elf jaar en nul maanden oud, terwijl de andere elf jaar en elf maanden oud is. Toch komen beiden in hetzelfde team. Op die leeftijd kan dat een behoorlijk fysiek verschil opleveren, in het voordeel van de oudere van de twee.
Dit is de essentie van wat het 'geboortemaandeffect' wordt genoemd. Doordat jeugdspelers in de meeste landen worden ingedeeld per jaargroep - iemand die bijvoorbeeld in 2012 is geboren, komt in de lichting met alle andere jeugdspelers die in 2012 zijn geboren - is het fysieke verschil tussen de jongste en de oudste speler aanzienlijk.
Deze ongelijkheid is zichtbaar in het spel, waardoor de oudere en dus fysiek sterkere speler een betere kans heeft om gescout te worden. Jongere spelers met een fysieke 'achterstand', maar mogelijk meer potentie, vallen dus vaak onnodig of onterecht af. "Deze (nooit herkende) talenten worden zo niet alleen een kans ontnomen om hun potentieel optimaal te benutten, het kan er zelfs voor zorgen dat zij vroegtijdig afhaken en stoppen met voetballen", zo beschrijft de KNVB de mogelijke gevolgen van het fenomeen.
Het bestaan van het geboortemaandeffect in het voetbal wil niet zeggen dat Jorrel Hato (geboren in maart), Rasmus Højlund (februari), Jamal Musiala (februari) en Arda Güler (februari) als jeugdspelers beter waren dan bijvoorbeeld Kylian Mbappé (december), Jeremie Frimpong (december), Pedri (november) of Trent Alexander-Arnold (oktober). De eerste groep spelers had op voorhand wél meer kans om het tot profvoetballer te schoppen, omdat zij fysiek waarschijnlijk een voorsprong hadden.
Dat het geboortemaandeffect zijn impact heeft in de voetballerij is al meermaals bewezen. Zo presenteerde de KNVB niet lang geleden bijzondere cijfers over 2023. In dat jaar had ongeveer 35% van de in Nederland opgegroeide Eredivisie- en Keuken Kampioen Divisie-spelers een geboortemaand in het eerste kwartaal van het jaar. Voor het tweede kwartaal lag dat percentage op 29 procent, gevolgd door 20 en 16 procent voor het derde en vierde kwartaal respectievelijk. In de jeugdelftallen zijn deze verschillen nog groter in het voordeel van de vroeg geborene.
Vlaams voorbeeld
Het bestaan van het geboortemaandeffect betekent dus dat er harde ongelijkheid ontstaat: spelers die eerder in het jaar geboren zijn, hebben een grotere kans opgemerkt te worden door scouts en op die manier het betaald voetbal te halen. Hoewel er in Nederland al jaren weet en kennis van het geboortemaandeffect is - in begin 2021 schreef de KNVB op zijn website reeds het probleem te willen tackelen - heeft de Nederlandse voetbalbond nog geen maatregelen getroffen. De KNVB blinkt vooralsnog uit in woorden en niet in daden, want ook een eigen opgezet onderzoek naar mogelijke oplossingen van het geboortemaandeffect heeft nog geen optreden van de bond tot gevolg gehad.
Het gebeurt niet vaak in het voetbal, maar inzake het geboortemaandeffect kan Nederland een voorbeeld nemen aan de zuiderburen. Onlangs werd bekend dat Voetbal Vlaanderen, een vertakking van de Belgische voetbalbond die zich bekommert om het Vlaamse amateurvoetbal, de jeugdteams vanaf de zomer van 2025 anders gaat inrichten. Niet langer speelt een voetballertje een jaar lang met iedereen die in hetzelfde jaar is geboren. Per 1 juli van dat jaar werkt Vlaanderen met een 'roterende peildatum'.
Concreet betekent dit dat spelers in jeugdelftallen halverwege het seizoen opnieuw ingedeeld worden. De oudere spelers in een selectie, degenen die geboren zijn in de eerste helft van het jaar, schuiven één leeftijdscategorie omhoog. In dat nieuwe elftal zullen zij de jongere spelers zijn. Hun teamgenoten uit de eerste seizoenshelft, degenen die geboren zijn in de tweede helft van het jaar, blijven in hun oorspronkelijke selectie en worden daar vanaf dat moment vergezeld door de oudere spelers van een team lager. Elke speler behoort derhalve ieder jaar een half seizoen tot de oudere groep en even lang tot de jongere groep.
Op deze manier probeert Vlaanderen het geboortemaandeffect te tackelen. Hiervoor geldt: voor de wind is het goed zeilen. Aangezien de spelers geboren in de tweede helft van het jaar niet meer constant dealen met een fysiek nadeel, kunnen zij zich onderscheiden middels hun talent op technisch gebied. Zo wordt het voor scouts en trainers eenvoudiger om de goede spelers te herkennen, in plaats van dat zij verblind worden door de fysieke verschillen.
Het besluit van de Vlaamse voetbalorganisatie is bijzonder. Het is namelijk de eerste keer dat een voetbalbond een poging onderneemt het geboortemaandeffect aan te pakken. De angst voor een nieuwe Lukaku is schijnbaar groot.